Układ zbiorowy pracy jako źródło prawa pracy

Kodeks pracy nie jest jedynym źródłem prawa pracy. Również inne ustawy i wydane na ich podstawie akty wykonawcze określają obowiązki pracodawców i pracowników. Oprócz tego, źródłem prawa pracy może stać się również układ zbiorowy pracy.

Układ zbiorowy pracy = porozumienie

Układ zbiorowy pracy jest formą porozumienia dokonywanego w wyniku dwustronnych rokowań pracodawcy i zakładowej organizacji związkowej. Uzgodnione przez strony warunki pracy i płacy stają się źródłem prawa pracy.

Rokowania te prowadzimy zarówno na poziomie zakładowym jak i ponadzakładowym. O rodzaju zawartego układu, decydują wyłącznie strony uprawnione do jego zawarcia. W praktyce zdarza się tak, że pracodawca będzie objęty zarówno układem zakładowym oraz ponadzakładowym albo tylko jednym z nich.

Postanowienia układu zbiorowego nie mogą być mniej korzystne niż ogólne przepisy prawa pracy, natomiast postanowienia zakładowego układu zbiorowego nie mogą być mniej korzystne niż postanowienia ponadzakładowego układu zbiorowego.

Co oznacza, że strony układu nie mogą dokonywać mniej korzystnych regulacji dotyczących uprawnień i świadczeń pracowników niż przewidują to postanowienia układu ponadzakładowego.

Podstawą zawierania układu zbiorowego pracy jest dział 11 Kodeksu pracy. Układ zbiorowy pracy określa prawa i obowiązki stron stosunku pracy, tworzy się go dla pracowników. Mimo to mogą nim być objęte również osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy, np. zleceniobiorcy lub osoby zatrudnione na podstawie umowy o dzieło. Odrębną grupę osób, którą można objąć układem, stanowią byli pracownicy – renciści i emeryci. W odniesieniu do nich regulacja układowa może dotyczyć prawa do różnego rodzaju świadczeń.

Wyłączenia z regulacji układowej

Postanowienia układu zbiorowego pracy dotyczą wszystkich pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy objętym postanowieniami układu, chyba że strony układu postanowią inaczej. Wyłączeniu spod postanowień układu może podlegać np. określona grupa pracowników wyodrębniona ze względu na charakter pracy lub wykonywany zawód. Jeśli strony postanowią o wyłączeniu pewnej grupy pracowników, to postanowienia układu nie będą dotyczyły tej grupy osób w całości. Oczywiście będą miały do nich zastosowanie ogólne przepisy prawa pracy.

Często można spotkać się z wyłączeniem z woli stron, grupy pracowników zaliczanych do kadry kierowniczej w części dotyczącej warunków wynagradzania. Nie dotyczy to jednak osób zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz osób zarządzających zakładem pracy na innej podstawie niż stosunek pracy, których zasady wynagradzania z mocy przepisów nie mogą być określone w zakładowym układzie zbiorowym pracy.

Kogo dotyczy a kogo nie dotyczy układ zbiorowy pracy

Układ zawiera się dla wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawców objętych jego postanowieniami, chyba że strony w układzie postanowią inaczej.

Układem mogą być objęci emeryci i renciści.

Układu nie zawiera się dla:

• członków korpusu służby cywilnej;
• pracowników urzędów państwowych zatrudnionych na podstawie mianowania i powołania;
• pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru, mianowania i powołania w: urzędach marszałkowskich, starostwach powiatowych, urzędach gminy, biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego, biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego;
• sędziów, asesorów sądowych i prokuratorów.