Różnice między umową o pracę, a umowami cywilnoprawnymi

Różnice między umową o pracę a umowami cywilnoprawnymi dotyczą: charakteru świadczonej pracy, podporządkowania, konieczności osobistego wykonywania pracy, wynagrodzenia za pracę, ryzyka w zakresie wykonywania pracy, możliwości rozwiązania umowy, skutków w przypadku śmierci pracownika, składek ZUS. Przedstawiamy cechy charakterystyczne umowy o prace, umowy zlecenia i umowy o dzieło.

Umowa o pracę a umowy cywilnoprawne

Różnice pomiędzy umową zlecenia, umową o dzieło czy umową o pracę nie są trudne do odnalezienia, jeśli wiemy na jakie elementy poszczególnych umów zwracać uwagę. Pracodawcy często stają przed trudnym wyborem dotyczącym rodzaju umowy, która ma być zawarta pomiędzy nim, a osobą świadczącą pracę na jego rzecz. Rozpoznanie cech charakterystycznych dla umowy o dzieło, nie sprawa takich trudności co rozróżnienie innej umowy cywilnoprawnej, jaką jest umowa zlecenia, od umowy o pracę. Zawarcie umowy zlecenia, nawet w sytuacji zgodnego oświadczenia woli stron, nie przesądza o charakterze zawartej umowy, jeśli w rzeczywistości wykonywana praca posiada znamiona pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę.

Warto zapoznać się z definicją każdej z tych umów, aby móc dokonać bardziej wnikliwej analizy różnic występujących pomiędzy nimi.

Umowa o pracę jest umową funkcjonującą na podstawie przepisów Ustawy – Kodeks pracy natomiast stosunek pracy nawiązany na podstawie tej umowy oznacza zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Pracodawca natomiast zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stronami umowy o pracę jest pracownik i pracodawca.

Umowa zlecenia oraz umowa o dzieło są umowami uregulowanymi przepisami Ustawy –  Kodeks cywilny. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie, czyli zleceniobiorca, zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie, czyli zleceniodawcy. Natomiast przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Umowa zlecenia określana jest jako umowa starannego działania, natomiast umowa o dzieło jest umową rezultatu skutkującą osiągnięciem konkretnego, sprawdzalnego rezultatu.

Charakter świadczonej pracy

Umowa o pracę jest umową najsilniej wiążącą strony stosunku prawnego, prowadzącą do nawiązania trwałej więzi prawnej między stronami tej umowy. Umowa ta zdecydowanie jest umową starannego działania, podczas trwania której pracownik zobowiązuje się do świadczenia pracy lub bycia w gotowości do jej świadczenia.

Podobnie jak umowa zlecenia, w której zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonywania powtarzających się, określonych czynności.

Umowa o dzieło jest typową umowa rezultatu, w której najistotniejsze jest wykonanie określonego, zamówionego dzieła, którym może być np. przetłumaczenie tekstu, remont mieszkania lub namalowanie obrazu.

Podporządkowanie

Cechą wyraźnie odróżniającą umowę o pracę od umów cywilnoprawnych jest relacja między stronami umowy. W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę pracownik jest całkowicie podporządkowany pracodawcy co do sposobu, czasu i miejsca wykonywania pracy. W przypadku umów cywilnoprawnych stosunek podporządkowania nie istnieje. Zleceniobiorca i przyjmujący zamówienie posiadają swobodę co do miejsca i sposobu wykonywania pracy. Zleceniobiorca i dający zlecenie są równorzędnymi względem siebie podmiotami.

Osobiste wykonywanie pracy

Osobiste wykonywanie pracy jest kolejną po podporządkowaniu cechą charakterystyczną umowy o pracę. Żadna osoba nie może zastąpić pracownika w jego obowiązkach wynikających z zawartego stosunku pracy. Wykonywanie pracy przez osoby trzecie może wystąpić w przypadku obu umów cywilnoprawnych, z tą różnicą że zleceniobiorca może w pewnych określonych przypadkach powierzyć wykonywanie pracy osobie trzeciej i jest odpowiedzialny za wybór osoby zastępującej, a przyjmujący zamówienie może, ale nie musi wykonywać dzieła osobiście.

Wynagrodzenie za pracę

Umowa o pracę i umowa o dzieło są umowami odpłatnymi. Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę nie może nawet zrzec się prawa do wynagrodzenia. W przypadku umowy o dzieło zamawiający jest zobligowany do wypłaty wynagrodzenia w chwili odbioru dzieła. Co ciekawe, wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło nie musi mieć postaci pieniężnej. Tylko i wyłącznie praca zlecona na podstawie umowy zlecenia może być nieodpłatna, jeśli wynika to z treści łączącej strony umowy lub okoliczności, choć w praktyce to rzadkość.

Ryzyko w zakresie wykonywania pracy

W przypadku obowiązującego strony stosunku prawnego zawartego na podstawie umowy o pracę to na pracodawcy ciąży ryzyko gospodarcze. Zleceniobiorca ponosi osobistą odpowiedzialność za sposób wykonywania usług. W umowie o dzieło ryzyko działania spoczywa na wykonawcy dzieła i to on jest odpowiedzialny za jakość dzieła.

Możliwość rozwiązania umowy

Umowa o pracę może być rozwiązana w przypadkach określonych w ustawie Kodeks pracy i jest ograniczona przepisami prawa. W zależności od rodzaju umowy, różny jest okres wypowiedzenia (okresy wypowiedzenia mają zostać zrównane – etap legislacyjny), oczywiście strony umowy mogą zawsze rozwiązać łączącą strony umowę o pracę na mocy porozumienia stron. W niektórych szczególnych przypadkach, np. kobiet w ciąży, nie jest dopuszczalne zakończenie trwającego stosunku pracy.

Umowa zlecenia może być rozwiązana w każdym czasie w trybie wypowiedzenia lub na mocy porozumienia stron. Umowa o dzieło kończy się wraz z wywiązaniem się przez przyjmującego zamówienie z obowiązku oddania dzieła, choć istnieją okoliczności, których wystąpienie umożliwia przedwczesne rozwiązanie umowy i odstąpienie od zawartej umowy o dzieło. Zamawiający dzieło może w każdym czasie odstąpić od umowy, płacąc przyjmującemu zamówienie przewidziane wynagrodzenie za dotychczasowy nakład pracy.

Skutki w przypadku śmierci pracownika

W przypadku śmierci pracownika w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy stosunek pracy wygasa. W umowie zlecenia może istnieć zastrzeżenie umożliwiające przejęcie przez osobę zastrzeżoną w umowie obowiązków zleceniobiorcy w przypadku jego śmierci.

Umowa o dzieło, którego wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie, rozwiązuje się wskutek jego śmierci lub niezdolności do pracy.

Pracodawca musi rozważyć, jakie czynności będzie wykonywał nowozatrudniony i wybrać odpowiednią umowę, która ureguluje wzajemne prawa i obowiązki obu stron zawartego stosunku prawnego. Jeśli posiada wątpliwości co do wyboru rodzaju umowy, bezpieczniej jest wybrać umowę o pracę. W przypadku procesu to zatrudniający będzie musiał wykazać, że zawarta umowa posiada przeważającą liczbę cech charakterystycznych umowy cywilnoprawnej. Jednak pracodawcy częściej sięgają po umowy cywilnoprawne ze względu na obniżone koszty takiej umowy, które jednak mogą znacznie wzrosnąć w przypadku ustalenia, że treść umowy cywilnoprawnej faktycznie odpowiada stosunkowi pracy. Ustalenie bowiem, że osoba świadcząca pracę na podstawie umowy zlecenia, faktycznie wykonuje pracę, która powinna być świadczona na podstawie umowy o pracę powoduje konieczność zaspokojenia wielu roszczeń względem pracownika.

Sąd może ustalić istnienie stosunku pracy mimo zgodnej woli stron co do zawarcia umowy cywilnoprawnej, jeśli uzna, że zawarta umowa nosi znamiona umowy o pracę.

Przykład 1

Osoba prowadząca sklep ogólnospożywczy chce zatrudnić na umowie zlecenia studenta do 26 roku życia na stanowisko sprzedawcy. Zatrudniona osoba ma wykonywać pracę codziennie, od poniedziałku do piątku w określonych stałych godzinach, w określonym miejscu pod nadzorem pracodawcy. W przedstawionej sytuacji nie ma wątpliwości, że z nowozatrudnionym należy nawiązać stosunek pracy na podstawie umowy o pracę. Chęć zatrudnienia studenta do 26 roku życia podyktowana jest jedynie próbą uniknięcia dodatkowych kosztów wynikających z zawarcia umowy o pracę i obowiązku opłacania za niego składek na ubezpieczenia społeczne (student do 26 roku życia zatrudniony na podstawie umowy zlecenia nie podlega ubezpieczeniu).

Przykład 2

Pracodawca nakłonił kandydata do pracy, aby rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej. Przedsiębiorca wykonuje pracę na rzecz zatrudniającego, codziennie, osobiście, w stałych godzinach, w warunkach ścisłego podporządkowania. Mimo uzyskania wpisu w ewidencji gospodarczej, osoba przestawiona w przykładzie ma prawo złożenia pozwu do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy, a sąd powinien uwzględnić powództwo.

Wyroki sądów:

• wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2001 r. I PKN 560/00
• wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2008 r. I PK 311/07
• wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1998 r. I PKN 416/98

Serwis kadrowego

Sprawdź jakich błędów unikać przy stosowaniu umów zlecenie na stronie SerwisKadrowego.

Szkolenie indywidualne

Chcesz skorzystać z indywidualnego trybu nauki? Potrzebujesz spotkania z ekspertem? Wolisz szkolenia indywidualne? Potrzebujesz dostosować tematykę szkolenia do własnych potrzeb?

Mam coś dla Ciebie: szkolenie indywidualne w trybie online.