Ochrona osób zgłaszających naruszenia prawa czyli ochrona sygnalistów

Ochrona osób zgłaszających naruszenia prawa czyli ochrona sygnalistów jest przedmiotem prac w projekcie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa i ma na celu implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
Projektowana ustawa ma zapewnić wdrożenie wymaganych środków ochrony osób zgłaszających oraz osób, których dotyczy zgłoszenie, jak również związanych ze zgłaszaniem rozwiązań organizacyjnych i instytucjonalnych.

3 grudnia 2020 weszło w życie zarządzenie nr 229 Prezesa Rady Ministrów, polegające na przekazaniu Ministrowi właściwemu do spraw pracy, załatwienie sprawy przeprowadzenia na etapie rządowym prac legislacyjnych mających na celu implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17). Realizacja przekazanej sprawy obejmuje dokonywanie czynności związanych z prowadzeniem procesu legislacyjnego.

Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw zakłada zmiany w umowach o pracę, m.in. zmianę w zakresie umów o pracę na okres próbny oraz na czas określony.

Aktualne przepisy

Aktualnie w polskim systemie prawnym nie obowiązuje kompleksowa regulacja poświęcona ochronie tzw. sygnalistów, tj. osób, które działając w dobrej wierze i w interesie publicznym, którzy zgłaszają lub ujawniają informacje o naruszeniach prawa.

W warunkach polskich wdrożone zostały rozwiązania organizacyjne służące zgłaszaniu naruszeń prawa odpowiadających właściwości organów, które takim naruszeniom przeciwdziałają, np. przez:

Centralne Biuro Antykorupcyjne i Policję (możliwość zgłoszenia przestępstw w ramach kanałów objętych inicjatywami „Zgłoś korupcję”) lub
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Program dla sygnalistów UOKiK).

W zakresie projektowanych zmian ustawy Kodeksu pracy możemy wyróżnić kilka projektów, które odpowiadają na konieczność wdrożenia do polskiego porządku prawnego przepisów dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE).

Tryby postępowania

Osoby pracujące w podmiotach prywatnych i publicznych lub utrzymujące z nimi kontakt w związku ze swoją działalnością zawodową mogą w związku z taką pracą lub działalnością dowiedzieć się o zagrożeniach lub szkodach dla interesu publicznego, a działając jako tzw. sygnaliści, odegrać istotną rolę w ujawnianiu naruszeń. Rozwiązania krajowe powinny zatem zapewnić zrównoważoną i skuteczną ochronę osób zgłaszających naruszenia.

Projektowana ustawa zapewni wdrożenie wymaganych Dyrektywą środków ochrony osób zgłaszających oraz osób, których dotyczy zgłoszenie, jak również związanych ze zgłaszaniem rozwiązań organizacyjnych i instytucjonalnych.

Ustawa ma uregulować trzy tryby możliwego postępowania (zgłoszenia lub ujawnienia) w charakterze reakcji na powziętą informację o naruszeniu, tj.

skierowanie zgłoszenia do pracodawcy,
skierowanie do organu publicznego (ponadto także do wyznaczonego organu centralnego) oraz
ujawnienie publiczne.

W powyższym zakresie w ustawie określone zostaną:

tryb zgłaszania,
podmioty, do których zgłoszenie może być kierowane, oraz
zasady postępowania w związku z przyjęciem zgłoszenia, wobec zgłaszających, jak i przy podejmowaniu działań następczych.

Anonimowość sygnalistów

Przesłanki, które przemawiają przeciwko ukształtowaniu systemu zgłaszania naruszeń w sposób dający pierwszeństwo zgłaszaniu (ujawnianiu) anonimowemu, dobrze podsumowuje opinia przyjęta przez Grupę roboczą ds. ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych. Jak wskazuje się w opinii, anonimowość może być problematycznym rozwiązaniem, zarówno z perspektywy zgłaszającego, jak i organizacji, w ramach której następuje zgłoszenie, zważywszy że:

zachowanie anonimowości nie gwarantuje, że inne osoby w firmie nie domyślą się, kto złożył doniesienie;
trudniej jest prowadzić dochodzenie, jeśli nie można zadać uzupełniających pytań informatorowi;
jeśli zastrzeżenia są wnoszone jawnie, łatwiej jest zorganizować ochronę informatora przed działaniami odwetowymi, zwłaszcza jeśli taka ochrona jest gwarantowana prawem;
anonimowe doniesienia mogą prowadzić do koncentrowania uwagi na informatorze i podejrzeń, że złożył doniesienie w złej wierze;
organizacja musi liczyć się z ryzykiem stworzenia środowiska, w którym anonimowe, wrogie doniesienia staną się normą;
atmosfera w organizacji może ulec pogorszeniu, gdy pracownicy będą mieć świadomość, że w każdej chwili ktoś może złożyć na nich anonimowe doniesienie”.

W ww. opinii wskazuje się także, że anonimowe zgłoszenia są problematyczne z uwagi na wymóg, by przetwarzane dane osobowe były gromadzone w sposób rzetelny.

Ochrona powinna zatem obejmować również osoby:

w niestandardowych stosunkach pracy, w tym osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy i osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę na czas określony, a także
osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę lub
na podstawie stosunku pracy z agencją pracy tymczasowej, co stanowi niepewne formy zatrudnienia, gdzie standardowe środki ochrony przed niesprawiedliwym traktowaniem są często trudne do zastosowania,
świadczące pracę na podstawie innej niż stosunek pracy (w tym umowy cywilnoprawne, takich jak umowy zlecenia i o dzieło oraz umowy obejmujące tzw. osoby samozatrudnione).

Elastyczna organizacja pracy, bardziej przewidywalne warunki pracy, ochrona przed zwolnieniem to projektowane zmiany w przepisach Kodeksu pracy, które wciąż znajdują się na etapie prac legislacyjnych.

Ochrona sygnalistów

Zgodnie z projektem zgłoszenie lub ujawnienie nie będzie mogło być podstawą jakiegokolwiek niekorzystnego traktowania również tego rodzaju osoby, chyba że druga strona stosunku prawnego – „zatrudniający” udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami, tj. innymi niż zgłoszenie lub ujawnienie informacji o naruszeniu.

Za niekorzystne traktowanie uważać się będzie w szczególności (jako najbardziej typowy przejaw możliwego niekorzystnego traktowania) rozwiązanie bądź wypowiedzenie lub odmowę nawiązanie stosunku prawnego, na podstawie którego jest lub ma być świadczona praca.

Termin wdrożenia przepisów

Zgodnie z art. 26 ust. 1 i 2 Dyrektywy państwa członkowskie wprowadzają w życie w przypadku podmiotów prawnych w sektorze prywatnym zatrudniających od 50 do 249 pracowników państwa członkowskie do dnia 17 grudnia 2023 r. przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wypełnienia obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń.

Projektowane przepisy biorą pod uwagę termin implementacji Dyrektywy oraz określają termin realizacji obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń (regulaminu zgłoszeń wewnętrznych określającego wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń i podejmowania działań następczych), w tym dłuższy termin obejmujący mniejsze podmioty w sektorze prywatnym, tj. takie, które zatrudniają od 50 do 249 pracowników.

Etap prac legislacyjnych: https://www.legislacja.gov.pl/projekt/12352401

Kategorie